Monday, September 8, 2008

Thuchah Ropui

Kawtchhuah ta ngang chu pawimawh eng emaw avangin Kolkata khawpui hi ka tlawh ve ta zauh zauh va. Sawmkua panga atanga sawmkua pasarih inkar vela lehkha zira kan awm ve hun lai leh kumin sanghnih pariat-a a khawpui awmdan lo danglam tak dan te hi sawi fe tham chu a awm ve awm e. Khatih lai khan a nei deuhvin pager an paipawn bak chu mobile phone rim-ara pawh kan la hre lo va, zan dar kaw hnu lama STD tlawm hun changin kan intlar ve thap thin kha a nia. Computer kan la hmuh phak loh avanga typewriter ngata thesis kan chhut zawh thak lai te, kar tawp apianga Kalkata chanchinbu stencil-a chhua Gariahat lama Cyclostyle-a kan va her tir tlauh tlauh thin lai te khan hmanlai an chang ta takzet mai.

Kawngsira dawr te tak te te hmun tina hmuh tur awm te, foot path-a inhmun lo ram lo bengbel ve ngawt ang chi te, kawngzawh leh bandh te chu a ngai te tein lo la awm mahse, over-bridge hrawl pui pui inkham reh ruah te leh lirthei lo pung ta te chuan Kolkata khawpui hmasawn zia a tarlang tho tho mai.

Dominique Lapierre-an ‘City of Joy’ tia a lo sawi, he khawpui ropui tak chanchin hi ka sawi tum pawh a ni chiah lo. He khawpui hi paltlang satliah lo deuhvin tuntumah hian ka lut leh hlawl a. Hun kaltate ngaihtuahin ka’n phul liam satliah ve mai zawng a ni e.

Kolkata daifema thingtlang khaw pakhat, Serampore hi i’n hmer tel lawk teh ang. ‘Father of Modern Missions’ an lo tih, missionary ropui William Carey-a leh a thiante pahnih, Marshman leh Ward-a ten University ropui tak bul an lo tanna hmun he khaw te tak te hi a lo te ber tawp lo mai. He hmun hi India rama Pathian thu zirna lian tham zawng zawng khaikhawmtu Senate of Serampore College thuthmun a ni a. Arts, Science, Commerce leh Theology subject te zir theihna, he college danglam leh ropui taka Principal chu Mizopa a han ni tlat te, Mizo professor pahnih an han awm ve leh zel te hi thil namailo tak chu a ni phawt mai. A campus chhunga Carey-a te sulhnu tam tak hmuh tur la awm te, piah deuh va Carey-a thlan cheibawl meuh loh va lo awm te, Carey-a lo chen thinna In ngei a ka han thleng ve tlat mai te chuan chhungrilah mi a khawih ru ve tlat a. College hrul mai a luang Hoogly lui nu phut mai, lui thianghlim ni tlat si te pawh chuan eng emaw zawng tak chuan lung an ti leng ve tho mai.

Serampore chanchin pawh hi ka sawi tum tak chu a la ni lo fo. Mahse, he hmun atanga Kolkata ka let lehna kawngah hian a nia thuchah ropui chu ka ngaihthlak tlat ni. Hetia thusawi tur han peh hel kual vel hi sim pawh ka tum hlek lo a nia!

Serampore Railway station ka chuang chhuak chiah chu ralkhatah hian rel lu hi a lo lang va va a. Chu chu ka chuanna tur a nih thu ka bula ding pa pakhat chuan min hrilh a. A lo thleng a, tih dan phung pangngaiin ka hma zawnah chuan a biling a balangin ka invawm lut nghal a. Mi chi hrang hrang kan ni ang bawkin rim chi hrang hrang pawh a leng vel nasa hle a ni. Rela ka petek luh rual chuan pa pakhat Bengali tawnga thu lo sawi piap piap mai hi ka va hmu nghal a. Thahnem a ngai takzet mai. A kamis var nawh mam vak loh chu a kekawr dum, hak rim ve tawh tak tih hriat takah chuan a beng lut a. Mangai pheikhawk khawro lam hi a bun a, savuna siam ip khai te tak te hi a dinna bul hmun remchangah chuan a nghat bawk a. Chu ip chhungah chuan engtiang taka thil hlu nge awm tih chu hun rei tak chhung ka hre thei lo nghe nghe a ni.

A thuchah sawi chuan amah pawh a hneh hle a ni tih a hmel leh a chet vel dan atang chuan a rin theih a. Chu a ‘chanchin tha’ chu kum tamtak a lo vah pui tawh thin a ni tih a ngaihruat theih bawk. Chutiang taka thlansa phul kai leh hrawk phiar tawng tawng khawpa sawi tul ta chu thu satliah a ni hauh lo vang tih kei paw’n ka ring thlap mai. A thusawi pah chuan a vei kual vel thul a, a mimal taka ngaipawimawh ni awm taka tute emaw han kun hnaih bik deuh chang te a nei bawk a. A chang chuan Naupang Sunday School class la te pawh hi a ang rum rum mai. Pathian thu a sawi em ni, han ti dawn i la eng company hming hming emawni hi a chham tel nawk nawk ang lawi a.

Tih than tawh avanga aw chhang au pawp laklawh tawh tih hriat takin a aw pawh chu a tham mawi tawk hle a. A ‘thlaraubo hmangaih aw’ riau hian ka hre tlat pek mai. A han uar deuh zawnga a aw rawn tham tial deuh te hlei hlei chuan a thusawi chu a ti convincing ting emaw tih tur a ni a. A voice control bakah a eye contact leh a gesture te chu homiletics lam thiam mite paw’n sawisel tur an van ve ngawt ang. Chutiang zelin a communication skill ropuizia te pawh chu communication leh media lama mithiamte paw’n an pha hauh hian a rinawm loh va. Kohhranho thlarau lam nun a ngui vanglai taka speaker-a rawih han duh ta mai mihlim nuho pawh lo awm nual ta mahse a awm lo hran hek lo vang.

Chutianga eng emaw chen a au vel hnuah pawh chuan a ‘sermon’ thuhma a sawi zo chauh hi a lo la ni a. A hma zawnga a thusawi hrethiam ve lote tan pawha hlin thelh hlek tawh loh tur khawpa chiangin action nen a bei tan ta. A thuchah main body chu kei meuh paw’n ka hrethiam ve pha ta ngang mai le! A savun ipte chu a han zen a, a chhung atang chuan a hlutzia hrilhfiah thiam rualloh niawm khawpa lang ‘rangkachak thi’ design hrang hrang chu a rawn phawrh chhuak a. An va han tle mawi hlawm teh reng em!

Chutah engti kawng maha tihchhiat theih chi a nih lohzia entirnan chu thi ngei mai chuan kahpathira siam rel bang chu na mangkheng hian a nawt ta chiam mai a. A rak ang nawk nawk bawk a. Engtia chutiang thil hlu chu sawisa ta chiam mai nge a nih, tia ka ngaihtuahna a vahvel mek lai chuan chu rangkachak thi chu a rawn khai chhuak ta a. Engtinmah zu hmelhem chuang hauh lo va! Chutah zet chuan ‘campers’ te paw’n ‘speaker’ lamah chuan kan beng kan chhi ta thup mai le.

A la duh tawk ta lo cheu. A ip khaia a pai tui tlemte chu rel chhuatah chuan a han leih a. Chutah chuan a ‘rangkachak thi’ chu dahin rel chhuat tuiek khawk kawi zuih khawpin dim baksak lo hian a rap hrual leh ta a nih chu! ‘Rangkachak thi’ chuan hmel a lawi a put hi a rin a rin chi rual a ni tawh lo. Mahse ngai teh, chuti khawpa sawisak retheih a tuar hnuah pawh chu ‘rangkachak thi’ chuan a hmel ngai reng a la pu tlat a, a la tle siau siau tlat! “A nakah ngei chuan zen ta che u” ti niawm tak hian cheksawlh tinreng tuar hnu chu thi ngei mai chu mipuiho kutah chuan a han pe zui a. ‘Campers’ ho hmelah chuan lungawi taka inhlan duh hmel hi a hmuh theih tawh a. Kan en ngawih ngawih tawh mai a ni. Kan veng nuho thenkhat chu awm se an ‘hallelui’ tuar tuar dawn tih ka hre reng.

Chutah zet chuan thuchahin a vawrtawp a thleng ta. Speaker chu inrintawkna famkim nen a han hawi kual vel a. “Hetiang thil hlu hi in duh lo a nih chuan in thu thu ni rawh se…” ti niawm tak hian a hmel chuan induh lam hmel hi a pu mah mah tawh zawk a. Duhthlanna kawr ruamah hnuh luhin kan awm ta. Chhungril lamah thawktu eng emaw tak a awm tlat tawh avangin puanchhuah si loh thil inup chuan chu rel pindan chu a fan vel a. ‘Speaker’-in sawmna a han siam zui ta mai chu le, kiltin atang hian an rawn inhlan ta zawih zawih mai a ni.

Chu thusawi ropui tak hlawhtlinna chu speaker chuan a tel ta ta lawih mai. Mipuite chuan an robawm hawngin an sum hlu te chu an rawn phawrh chhuak a. Engti kawng maha chhe mai mai thei lo khawpa tha, a ‘rangkachak thi’ zawrh hlu leh ropui tak mai chu pakhat cheng sawm zelin an lei ta diat diat a.

Tuesday, September 2, 2008

Tunlai Thil Awmzia


Peh hel kual lovin lut nghal pawp ang…


CBI koh luh
Talk show, platform chi hrang hrang leh titi khawchang sawina hmuna chai hlawh ber te zinga mi chu CBI koh luh chung chang hi a ni ve ngei ang. Thil diklo titute hrem tur leh mi hlemhle te an tawmim theih nana CBI koh luh hi thil tha tak niin a rinawm. Chutih rual chuan CBI koh luh hi kan ram hmasawnna hnukpui leh kan hnam damna tur ber ang ziazanga ngaih leh buaipui erawh a tul ber lo vang a. Kan puanhnuai thilte keu hawn hlauh avanga la lut ngam lo nih pawh a tha chuang hek lo vang. Hlemhletna leh pawikhawihna chi hrang hrang te dik taka veng a, man chhuak a, thil diklo titu hrem zel ngam sorkar tha kan mamawh a. Midang pun buai kher lo va mahnia inchingfel thei nih a tha ber bawk. Chu chu CBI koh luh aia thil pawimawh zawk a ni.

A then pawh kan hre thei lo
He ramah hian a mipui mimir tan chuan thil nihna tak hriat fuh fak hi a va har ta em! Agriculture deptt. officer lian pakhat ei ruk leh ruk loh ringawt pawh kan hre chiang hlei thei der lo va, kan pastor zahawm tak thih thuah tun thlengin thumum kan la nei thei hek lo. Baffacos sum dik tak leh hlawhtling taka hman a nih leh nih lohvah sawi dan a inang lo va, MMU hi a hlui a nih leh a thar a nih kan hre thei chuang hek lo. Ni a sawi, ni si lo leh ni lo va sawi, ni tlat si te hian mipui rilru a tibuaiin a ti chiai tak meuh a ni. Thu inkawlkalh tak, a eng emaw zawk zawk dik lo awm ngei tur ni si, a dik zawk hriat hleih theih si loh te hi vawrh darh a va ni na sa em! Mahni in sawimawi leh midangte chirhthehna boruak che vel karah hian a then pawh kan hre thei lo a nih hi! Ram hruai tlaka inngai leh sorkar hna pawimawh chelh tute tal hi chuan ‘a tak’ chauh hi pai se, thil tak tak ngaihtuah lamah hmanhlel ve tawh teh se!

Lungawilohna khawvel
‘Ka lungawi zel ang heta ka awm chhungin,’ tih hla te hi han sa bawk thin mah i la, kan lung hi a va han awi lo nasa em ve e! Inthlan kum, sorkar sihhnip lai a nih vang nge, kan lung ti awi lo tu a rawn pung ta thut, kan nawrh tak sup sup mai ni le? CM meuhvin ‘insawiselpui kum’-a a puan phah hial khawpa kil tina lungawilo au thawm kan hriat tak mai te hi? Engpawhnise kan lungawilohna hian chhan tha tawk a nei theuh mai. Sorkar mek leh lo sorkar tawh te hian dan tha leh rintlak siam taima deuhvin, kan vaia that tlanna tur thil tlo leh hna tha thawh kawngah vote ringawt ngaihtuah lovin huaisen ve ta deuh se tun ang teh rum hi chu kan nih ka ring lo ve thin. Hlawh chungchanga harsatna chinfel kan tum dan hrim hrim pawh hian lungawi tlanna a hril lo ve deuh bawk a ni. Chutih rual chuan a hlawh nei chin talte hi chuan hlawh chu sawi loh, hlemhletnain a hrek beh, nun khawchhuah tuma bei ve fat fat mi khawngaihthlakte hre rengin lungawi hi zir ve hram hram thei se kan va ti ve maw le.


Aw Pawlte u!
Tun kum hnih-khat chhung ringawtah hian pawl engzat tak ding tawh ang i maw? Kan bawr khawm let let a, thawkaphitah pawl kan din leh ringawt zel em ni aw, a tih theih rum rum mai. Thawm na ang reng fu, a taka member pawh nei lawi si lo te hi kan awm nual tawh em? Ngaihtuahnaa riak reng erawh chu – heti taka pawl piang chak hian hringtu a nei ngei tur a ni, tih hi. Mipuite kan fing tulh tulh a, democracy rama kan dikna leh chanvo hriat kawngah kan var tulh tulh a, chutih laiin thil dik lo leh lungawihlohna tur kan hmu hnem tulh tulh. Engkim mai hi pawl tha chakna hmang a nawr chiam a hmuh theih chauh nia hriatna kan nei nghet tlat tawh bawk. Pawl tha leh tangkai kan ngah mai. Mahse, tum thuhmun leh hawizawng inang si, pawl hrang te tea kan inbawk hrang thliah mai hian min ti chhang chhia. Pressure group chak tak, awmze neia hna thawk thei leh sawrkar pawh khalh ngil thei siam tura vei zawng inangte intelkhawm hi thil harsa tak a ni reng dawn em ni aw?

ILP
Tunlaia hnam pumpui min nghawngtu thu lian leh tharlam ber chu ILP hlih lailawk chungchang hi a ni ngei ang. Inlungrual takin he thil hi kan hmachhawn tlang a, mahni pawl leh party hamthatna lakna hmanrua atana hman chi pawh a ni lo reng a ni. Chutih rual chuan court-a rel a nih dawn lai vela kan sawrkar mi rawihten an tihtur an ti tawk lo nia lang leh court hnena thil awmzia hrilhfiah kawnga kan tuan a fum deuh nia lang hi chu a pawi em em a ni. ILR hi Mizote constitutional right a nih avangin hnehna kan chang ngei ang tih pawh a rinawm a. Mawlmang taka hmalak a pawi theih rualin ‘smart’ tum lutukna lamah thil a tih sual ve theih tho tih hria i la.

Hung bik ngaia kan la awm reng bik na chhan hi eng nge? A chhanna langsar ber chu, ‘kan la tlem vang’ tih hi a ni ngei ang. Mahse hei mai lo deuh hi thil awm a awm a ni. Hnampui rilru kan tih mai, rilru nghet leh puitling kan la nei tawk lo va, ei leh barah kan la intodelh hek lo. Chimral hlauhawm a awm leh humhim ngai ngawih ngawih a kan awm chhung leh chutiang nia kan inngaih chhung chuan he hnam hi a ropui ngai lo vang. Chuvangin he ILP issue rawn awm thar leh hian Mizo mipuite hi zirlai thar min pe mawlh rawh se. He kan chanvo hi humhim turin theih tawp kan chhuah zel tur a ni ang. Chutih rual chuan kan hnam himna tak tak hi ILP ah a awm lo va, kan thinlungah a awm. Kan rama vai rawn lut ai mahin keimahni chhunga depdena leh dawngdahnaten bu an khuar ngheh hi kan tan a hlauhawm zawk. Dan fel tak, ziaka a awm thlap a pawimawh tluk zet hian kan thinlunga Inner Line Regulation a awm hi a pawimawh, kei chuan ka ti.

(He article hi Vanglaini July 11, 2008-ah a chhuak tawh na a, ka vei zawng thil thenkhatte zinga mi a nih avang leh post thar dang siamna hun ka neih loh avangin he lai hmun lo luah lum ve tur hian ka rawn chhawp chhuak rawih mai a ni e)

Friday, July 4, 2008

Goa Express


Kan thuziak chhang a va khat em! Khatia Delhi-a zan li zet riak a, hmun hrang hranga ka lenlam tawh hnu khan ka cham hun chhung chu a lo tawp ta a. Mikhual ni ta na na na chu ka kal a ngai ta. A tirah March 25-a Chennai-a let leh tum ka ni na a, ka thianpa Tluangtea’n tlawh turin min lo ngen ve bawk nen, Pune leh Mumbai lam thlawh kawi ka rilruk leh ta zawk a ni.

Pathianni tlai a ni a, Harat Nizamuddin Railway Station atanga Vasco da Gamma pan tur ‘Goa Express’ man hman turin ka thlen In ka chhuahsan a. Ka bo palh mai hlauvin naute’n min thlah a, thla a muang hle. Ka duh ang A.C class ka chan loh avangin second class-ah ka chuang dawn a ni tih ka hre ran a, ka huphurh ru phian bawk. Tichuan kan chuang ta a.

Ka thutna tur ka thlen chuan ka chuanpui tur ho chu an lo thu tlangnel hman hle tawh a ni tih hriat tak hian an ke te an lo hlang ar ar a. Ka seat tur takah chuan pa pakhat hi a lo muthlu bawk bawk a, a darah ka’n beng zauh va, phak tawk hian seat awl dang chu min lo kawhhmuh a. ‘Seat seat a awm lo,’ an ti a nih dawn hi ka ti a, a awlah chuan ka thu ve ta a ni. Ka thutpui turte chu ka’n en kual vel a, anni pawh chuan ka hmel te a dang deuh bawk a, min lo en duh ve angreng phian bawk a. Ka vei lam chiaha thu, Inderpal-a niawm tak, hnar zum tak, sa pan zet mai chuan computer lam lehkhabu chhah tawk tak hi thupui fun zet hian a bih vang vang a. A thil chhiar chu English lehkhabu a nih avangin, “A kawm theih dawn hi,” ka ti rilru a.

Ka dinglam chiahah chuan Muslim a ni tih hriat tak, pa sa tha lam deuh, ngawichawi zet mai hi pawn lam hawiin a dak vauh vauh bawk a. A lung a leng emaw, a khua a har emaw a ni ngei ang. A hming pawh Abdul Ibrahim tih lam a nih loh chuan eng Uddin emaw chu a ni ngei ang, ka ring. He pa hi chu Arabic emaw Hindi emaw thiam lo tan chuan biak thui vak chi a nih hmel loh thung.

Min hmatawn zawnga thu te chu ka’n en kual leh a. Tukverh bulah chuan Chandrasekhar-a niawm tak, harhvan hmel tak, inthlahrun hmel dek lawi si chu ngawi reng hian a thu kun deuh ngal reng a. Jeans kekawr var, a duma tial thla, malpui tight tak, arh tak si hi a ha a. Cellphone khawchhak chhuak, hrawl ang reng tak, ringtone ri bengchheng zet mai hi a hum ran bawk a. A theihtawp chhuahin intih tunlai a tum ve ngei a ni tih a hriat theih. A bul chiahah chuan hmeichhe pakhat, salwar serthlum rawng eng vat maia inthuam, ha lama malsawmna dawng ve ang reng tak hi a thu a. “A kut a ke, a lu en teh…” tih ang deuh khan ngun leh zualin ka han thlek vel a, a remchang lai laiah chuan thil ri chheng chheng thei chi hi a awm tuar mai a. A thawmhnaw inbel rawng lar tak mai leh a kut-kea thil inziak rang neih nuaih te nen chuan, ‘Chhek-chhek-Kumar-i,’ han tih mai awma mawi hi a ni. ‘Parmawi tin vulna’ a ni ber mai e. Chandrasekhara nen chuan inhaw lo taka an inbiak thin avang leh a ke zungchala zungbun a bun bawk avangin innei thar an nih ngei ka ring.

Chhek-chhek-Kumari sir chiah hi ka thutna tur diktak chu a ni a. Kan mutthlupa avangin a bul hi ka chang ta lo va, a pawi pawh ka ti lem chuang hlei lo va! He pa ve thung hi… Abishek Chakraborty a nih duh hmel. Pa valai tak a ni. A hmel leh a incheina hian politician emaw, cricketer emaw ai chuan filmstar lam a pawl zawk mah a. Filmstar rau rauvah pawh Shahrukh Khan te ai chuan Mithun leh Rajnikanth te ho huanga dah chi a nih hmel. A sa a tha thawkhat a, a dul pawh a mawi tawkin a kiar a, hmuihmul a nei bawk. Adidas T-shirt nghawng bial, jeans kekawr leh boot te a bun danah inti vai-tingtang chi teh chiam chu a ni lovang tih a rin theih a. A cho tawk tan chuan tuar har ve tak tur chu a ni phawt mai. Amaherawhchu chaklohna lian tak a nei – a muthlu reng mai hi. Pune thleng tura hun duh rei zawng te kan inzawt nual tih mai loh chu kan inbe hman meuh lo, a mu reng mai a ni e.

Chutiang chuan anni ho nen hian chu Goa Express an tihah chuan kan su thla ho ta nghawng nghawng a. Mahnia khawsa thang leh teihawi thang ka ni bawk a, ka tlangtla ru ang reng phian mai. Rel-a zina ka duhthusam ber upper berth ka chang bawk a, midang veng thawng hauh lovin ka mu miah miah mai a, rin aiin khua a lum ta lo bawk nen nuamsain Pune chu ka thleng ta a ni.


Chutih laia ka ngaihtuahna a lo lut pakhat chu hmana kan poem zir thin, No Men are Foreign kha a ni. Ti hian mi ramah, hnam dang zingah te kan han khawsain kan han tei ve nawk nawk thin a. Mahni lama intih mikhual loh va, midangte pawh dah mikhual tlat loh chuan mahni khawtual ang mai hian a lo tei hawi thui ve theih fu mai. Tumah hi kan lo foreign bik lo ve.

Pune leh Mumbai fan thute ka ziak chiam ang chu ka ti na a, a sarhu lai a ni tawh lo va, then thumna a chawh leh ngei dawn bawk nen, ti hian ka ram fan thu chu ka ziak zovah ka inngai ta mai e.

  © Blogger template 'Ultimatum' by Ourblogtemplates.com 2008

Back to TOP