Ka Nu Pual

March Ni 24 hi ka damchhunga ka theihnghilh tawh loh tur ni danglam a ni. He ni hi he khawvela ka lo pian chhuah ve ni atanga ka thihni thlenga ka nuna mi pawimawh tawpthang ni reng tur, ka nu thih ni a ni. A champha takah hian he thu pawh hi ziak tur ka ni a. Mahse hemi ni ber kher hian Delhi leh Pune inkarah relah ka chuang mauh mai a. Ka muangchang leh ta deuh law law a ni.

January 17, 2006 khan Kolkata atangin Lengpui Airport ka thleng a. Aizawl pana ka tlan lai mek chuan ka chhungte hnen atangin phone call ka dawng a. "A theih chuan Civil Hospital rawn pan ding nghal mai ta che..." Chennaia ka awm laiin ka nu hi Damdawi Inah an dah lut tih ka hria a, mahse hlauhthawnawma awm turah ka ngai lo. Ka phone call dawn chuan min deng nghal dawt a, thil tha lo ka hmachhawn mek a ni tih tuma hrilhfiah ka ngai lo.

Damdawi In ka thleng chu chhung te leh thenrual tha, Aizawl leh khaw danga awm te pawh an lo thahnem hle tawh a. Ka nu chu a lo tha lo hle a lo ni. A khum ka pan ding nghal a, "Ka Nu" ka ti a. Min chhang peih lo. Ina ka haw apianga a tih thin dan angin min chibai tumin a rawn phar chhuak tawk tawk a. Thawhrimna avanga a kut zur tawh tak chu ka vuan a. He kut, a aia ngaihhlut leh chuan tur awm lo khawpa hlu hi ka chelh fo tawh dawn lo a ni tih ka ngaihtuah a. Insum a har ngei mai.

Ka nu kha nu chhel tak mai a ni a. A natna te chu na hle mahse chhel takin a tuar fan fan a. Tamtakin a thih mai an rin tawh laiin thla hnih leh achanve zet Damdawi Inah chuan kan awm a ni. Doctor pahnih-pathumin an invil chhawk reng a, enkawlna chi hrang hrang thlak kual reng a ni. Beiseina nen kan thlir a, hmasawnna lam aiin zual lam kan pan zel si.

Tlai khat chu min rawn hui a, kan tlankhawm vat a. Sawi duh a nei a ni. A tawng theih tawh loh avangin a ziaha ziah tir kan han tum a. A kut chu a khur dawt dawt a, amah paw'n thei nia a inrin kha a thei tlat tawh lo. Tih dan awmchhun chu A AW B lian taka ziah a, a sawi duh sawi tura a hawrawp kawh tir a ni. Chu pawh chu thil tih namai a lo ni lo. A thil sawi man thei ber ka nih avangin keiman ka bitum deuh chawt a. Mahse ka hnuk a ulh tlat thin. Nu lian leh chak, keipawn kawng tam taka ka tluk ngailoh khan pen pawh a lek khawng zo tawh lo va, hawrawp kawk tur ringawt paw'n chakna a nei tawh hek lo! A hnuah phei chuan engmah sawi a tum ta lo law law a ni.

March 24 a ni a. Chhun lamah chuan thil danglam em em a thleng lo. Zan a lo ni a, thim hlim atangin a buai zual leh ta tlat. A thawk a mumal ta lo va, oxygen te nena han tan ngial paw'n awmzia a nei hlei thei tawh lo. Tap lo tura insum thei aram an awm tawh lo va, doctor leh nurse te paw'n beiseina thu sawi tur an nei tawh hek lo. A ban rekah chuan ka chelh reng a, a rawn thaw kawk kawk a, dam chhuah hram tumin a taksa pumpui sep dawrh dawrh khawpin thawk a han la chiam a. Mahse a ngaihna a awm ta ngang lo a ni.

A bana ka chelh reng lai chuan a ral riai riai a, a pasal leh a fate mangang au aw paw'n a chelh din zawh tawh loh ka nu nunna chu a tawp ta! Nu ka nei ta lo! Sawi vaka fiah tur pawh a awm chuang lo, a na a ni tawp mai. Heti lamah hian mi inti 'pa' ve tak thin ka ni a, eng emaw chen chu ka tap lo. Mahse ka Nu thih thu phone-a midang ka'n hrilh tur chiah chu ka inring hman lo. A rawn baw hawk mai a ni. Intih pa-na chi a lo ni lo tawp, tih ka hre chiang khawp mai.

Ka nu kha tunlai thiamna leh finna atanga teha nu ropui tak chu a ni lo phawt. Hmangaihna ngah lama teh tur erawh ni se a aia nu ropui reng reng an awm ka ring bik lo. A pasal leh a fate tan a inpe ral thak a. Engmah ti lova a awm mai mai kan hmu ngai lo. Pathian tihna kawngah a phak ang tawkin min kaihruai a, kan damloh nikhuain lu chunga kut nghata min tawngtai a thulh ngai lo. A zaidam em em a, a thih ni thlengin vawikhatmah tawngkam vina min biak ka hre ngai lo.

Nu mawl tak ni mahse zirna a ngaipawimawh em em a; engmah min hrilh thiam nei lo mahse kan lehkhazir min thutchilh ngat ngat peih a, a chauh deuh changa min mutsan pawhin, "Ka la meng a nia aw..." a khat tawkin a rawn ti reng thin. Chapo taka a awm leh a tawng kan hre ngai lo va, a fate zawk hi min zah ta mai emaw tih tur khawp hian a chang chuan a awm thin. Ziak leh chhiar thiam chang chang a ni na a lehkha a chhiar nasa em em a, "Ka lehkhabu chhiarah chuan..." a ti deuh reng thin. Unau zingah hmun danga awm bo nasa ka nih avang leh a duhzawng anga awm nia min hriat avangin ka chanchin hi a sawi ning thei lo va, "Faka hi i atchih a nih hi," an ti fiamthu fo thin. Hetiang hi a nih avangin Ina ka haw chang hi chuan a bulah ka tap deuh rawt a, inkhawm tur pawn kan inzui chhuakin kan inzui haw leh mai thin a ni. Mahse chung te chuan thawnthu an chang zo ta!

Kan nuna hmun laili chang reng thin lak bova a awm tak avanga insiam rem hi tu tan mah thil awlai a nih ka ring lo. Awm thin awm ta lo, thleng thin thleng ta lo, ni thin ni ta lo... a tam lutuk. Mahse chutichung chuan hringnun hi ka hmachhawn a ngai a, ka nu hnungzuiin Pathian leh ka mihringpuite tana ka tih theih sang ber tih ka tum tur a ni ang. Chu chu ka nu lawmna ber tur pawh a nih ka ring. Engpawhnise Pathianin min khawngaih ang a, engtikah emaw chuan ka nu hi ka la hmu leh ngei ang. Chutih hunah chuan lungchim takin ka kuah ang a, "Ka Nu ka hmangaih che," ka ti ang. Ka ti em em ang. A damlai khan vawi khatmah ka hmangaih thu hi ka lo hrilh ngai si lo va.

He hla hi ka Nu puala ka u phuah a ni a, ka u fate unau hian an album thar berah sain an pi pual hian an 'dedicate' nghe nghe a ni. Chhungkua chuan kan ngaithla ning thei lo.

Ram Fan Thu - Thenkhatna

A thenkhatna pawh hi a thui rem rem viau dawn!

Pa hawiharh hmel te e ti lo hian kan India ram ropui hi ka la daidar lo ang reng khawp a. Tleirawl thazat lai chuan Silchar khawpuiah zan dar kua velah pawh truck chang chawpin kan teihawi ve nawlh nawlh thin. Hun a lo kal leh deuh va, Guwahati leh ‘Kalkat’ te pawh kan thleng thla ve zel a. Chuta tang chuan a nak hrulah zel zawh thlain Chennai, Pondy, Bangalore te kan han tlawh ve leh a. Kolkata leh Chennai inkar kawng hi chu ka zawh ve ta nual mai. Sang hnih kum khan Nagpur-ah thlakhat vel training-in ka kal ve tawh bawk a. Hei bak hi India ram hmun dang tlawh reng reng ka lo la nei lo a lo ni.

Hawiharh ka mamawh a ni tih ka hriatna hi chu a rei tawh a. Sum neih loh chu thuhran, zin veivah hi ka taimakna lam a ni lo ve hrim hrim a. Lamhnai deuh Bangalore hi ka va kal leh ngawt thin. Tuntum erawh chu ka awlthawn hun tawite remchanga hmanga ‘chenna ngailoh ram fan’ ka tum ve ta fan a ni.

Simplifly Deccan
Hman deuh maia Air Deccan kha Kingfisher nen an lo inzawm tak achinah a lo [Simplifly] Deccan ta a. Engkim mai a lo sen ta vet vut mai. He Airline hi ka ngainat zawng tak a ni. India rama low cost carrier ti chhuaktu leh kan chuan ve ngamna tawka ticket min leitir fo thintu anih avang pawh ni mai lovin, thlawhna dang chuan man pawh tihniam tura hmala tu pawimawh tak a nih avang te pawh hian ka ngaisang ru ve riau thin. Deccan Aviation Limited din chhuaktu, sipai bang - Capt. Gopinath-a’n India mi zawng zawng an damchhunga vawikhat tal thlawhnaa chuan tir a tum hrim hrim te hi ropui danglam deuh asin! Keini ang pachhe daikil kara mi pawh kan chuan ve fo takah chuan “common man’s airline” an lo tih pawh hi a inhmeh thlawt e.

He thlawhna ngei mai hi a ni ka ram fan bul ka tan tak na chu. Tahrik ni 19 Marchi thla a ni a. Zing dar 8:45-ah chuan Delhi lam pan turin Chennai International Airport-ah ka hawi vauh vauh tawh a. Boarding te kan han ti fel a, thlawhnaa chuang khat tih takah ka hawi tang deuh hru a. Ka bula thu vai pakhat tawng duh zet mai chuan dimlo baksak hian phone-in mi a be zuah zuah a. Kei erawh ti dekin ka thu fel at thung a. Chutih lai vel tak chuan hma lam ka han hawi phei a. Ka hmelhriat ka hmu ta tlat!

He thlawhnaa rei tak lo thawk tawh ka thian tha tak, Zorini chu hma lamah chuan a lo nui ver ver mai a. Ka thlawk dawn tih hre reng chunga a thlawh ve tur thu min hrilh duh miah lo a nih avangin ka kutzungchal ka va hmuh ringawt a. Chuta tang chuan ka intithei ve tan ta a ni. Rei pawh ka la thu hman lo tihah chuan cabin crew pakhat hi a lo phei nal nal a, “Sir, would you like to sit at the front?” Chhan pawh ka chhan mumal hmain ‘thlawhna chhuar’ a ka laptop dah chu a la thla a, kan inzui phei chu a ni ta mai. An hotunu berin a rawn tir a lo ni!

Tlar hmasa berah chuan thawl fahran maiin ka thuthluang vei ar ar a. ‘Tihpuitu tha’ ka nei tih ka hre ve kar tawh a, ka ‘confi’ ve tlat tawh. Computer system buai a awm avangin thlawhna dangah kan han insawn leh te te a. Kan thlawh hun tur aia tlai deuhvah kan thlawk thei ta chauh a ni. Chutah eitur an rawn sem ta a. Sandwich man to tak tak te chu ka thlang a, ka keih vei bian bian a. A man pek ka’n tum ngawt a, Zorini bawk chuan pek a phal leh ta tlat lo. “Duh dang i la nei em?” a la ti zawk ta deuh deuh! Ka lo ei ve nual si a, a zialo hi ka’n ti khawp a, “Aw, ka sualna zawng zawng nen i hnen ka rawn pan e!” tiin ka va bawh phei ruak ruak lo chauh a ni! Kha thlawhnaa ka chuang zet kha zawng, Zorini zarah boruakah in ka sa (home in the air) a ni ber e.

Welcome to Delhi
Delhi kan tum meuh chuan a lo chawhnu rawih tawh a. Kan tum ve leh in lama min lo nghak tu ka nau Kimi chu “Just landed” ti ringawtin SMS ka thawn a. A hnen atang chuan kar lovah, “Welcome to Delhi” tih message ka dawng zui nghal zat a. Ka han hawi vel a, hmelhriat an vang ngei mai! Mahse Delhi-ah te pawh min lo welcome tu an lo la awm ve zel avang chuan ka engemawti thawven phian lawi a. Auto driver hnenah chuan ka thiam tawpa ‘pakka’ hian ka kalna tur hmun chu ka han chhakchhuak ve nawk nawk a. A hmaa instruction ka lo hmuh tawh angin Delhi kawtthlera luikawr lian tak pakhatah chuan rickshaw chu ka inbun chhuah tir rawih ang a, chuta tang chuan Kimi’n min rawn la dawn a ni.

Ruahman ang thlap chuan ka tumna hmun chiah chu ka thleng a. Delhi-a in pakhat balcony atangin khua ka chuan ta vauh vauh mai. Inah chuan ka naute thian dun bakah an ina thleng nula dang pathum an lo awm a, an vaiin nurse vek! Heng nulate hi Delhi-a zan li ka cham chhunga ka chenpui turte an ni tih ka ngaihtuah a. Chutiang boruaka ka han intat lut chu ka zam chhe nasa ngei mai. “Avena chu ni se…,” “Puia chu ni se…,” ti tein ka han suangtuah a. Anni’n awm dan tur ‘zei’ an han hriat ropui dawn nen, kei lah chu kil khatah sakhi dan chep ang maiin ka hawi ti dui mai a, ka kha a chih tlat mai a ni si a leh! Zana ka han mu te pawh kha puanin ka inkhuh thur mai a. Thing kawrawng atanga chhimbuk dak te pawh ka ang lek lek!

Hmana Pu Ringa’n a sawi ka la hre reng, “Nula pangngai fel tak leh nurse fel vaklo hi an inhen tawk,” a tih kha. Nurse rual fel tak tak zinga ka han khawsa zet chu, “Aw, Pu Ring i lo va sawi dik em. Heng thil te hi hre lovin rei tak ka lo vak bo va…” te ka ti rilru rum rum mai! Zanah ka han mu dawn a, mutna tur fel taka rawn siamtu an han awm zantin ta mai te, zingah ka han tho va, khum bulah thingpui leh a hmeh a rawn thleng nghal tuktin ta maite kha ka han ngaihtuah chiang a, hun rei tak chu khatiang kha ka lo tawng ngai tawh reng reng lo a ni tih ka ngaihtuah chhuak a. Lung te pawh a chhe thei hial.

Heng nula feltak takte avang hian Delhi-a ka cham chhung zawngin ka khawtual tlangval awm ve hmiah hmiah a. A tawp lamah phei chuan inchhungah pawh ‘ka chhungkhat pa’ awm ta vel hialin ka hria!

Ka Lenglam
Delhi ka thlen ni la lain len chakin ka za deuh ruai reng a. Naute’n min hruai an inhuam bawk a, tlai lam atangin ‘len’ hna chu kan thawk nghal ta char char a. Rohini lam pan a Metro train-a kan han chuang te chu thingtlangpa Aizawl-a taxi chuang ang maiin ka khi vur vur reng a. Calcutta (a la nia!) kan awm ve laia ka chuang ve zeuh zeuh tih loh chu Metro hi ka chuankai tam lohna pawl tak a ni awm e. Delhi Metro Rail Corporation Ltd. hi ticketing leh passenger control zawng zawng automatic fare collection system hmanga India rama ti hmasa ber tu an ni bawk a, thil a felfai khawp mai.

Hindi hman a ngaihna apiangah ka naute ka vauchher zel a. Inhnial deuh a tul pawhin Thangkura ang deuhvin, “Mipa phen leh hmeichhe phen a inang reng,” kan ti a ni deuh ber e. Dijiye leh dekhega tihte chu a remchang nia ka hriat dan ang angin ka hmang rim hle. Tichuan Delhi-a ka zanriah hmasa ber chu khawpui daifem-ah ka kil ta daih a. Pu Tharte-a te chhungkua kan chungah an tha ngei mai.

Ka thlen tuk pawh chu nilengin kan lenglam a. Kum 1193-a sak, Indo-Islamic architecture ropui tak tarlangtu, ‘the tallest brick minaret in the world’ an lo tih - Qutub Minar te chu ka mit ngei hian a hmu ve ta tlat mai le. A chhehvel a Indian art work ropui tak tak te nen mit an ti tlai ngei mai. ‘Rawtuai In’ kan lo tih mai mai thin lai te kha ka ngaihtuah chhuak uar uar mai! ‘Mother Temple of the Indian Sub-continent’ an tih thin, Báha’i ho pathian biakna hmun – Lotus Temple te kha a ropuizia sawithiam rual a ni lo. Pu Dara ka hre chhuak zawk mai. Maharaja Palace an tlawh tumin Pu Dara chuan ropui a ti lutuk a, “Sawi leh chhawn a va huphurhawm ve le!” a ti e, an ti! Chutiang deuh chu ka ni. Hyderabad khua a mi, Ardishír Rustampúr ka ngaihtuah thleng bawk. Hepa hian he Temple ram lei nan hian a damchhunga a savings zawng zawng a pe vek an tih chu! Thilpeka thahnem ngai hi Kristiante chauh kan lo ni lo.

Emperor Shah Jahan-a’n kum 1639-a a din, kilometre 2.5 zeta sei - Red Fort leh Shahjahanabad khawpui hlui te chuan mit an ti tlaiin lung an ti leng ngei mai. Independence Day-a Prime Minister thusawi thinna hmun awm ang te chu ka melh ru ka melh ru a. Luh tirha sipaiin silaia min lo tin run mai ka’n hmu phut chu kum 2000 Red Fort attack te kha ka ngaihtuah chhuak uai uai a, ka ban ka phar hman tep a ni! Afghan Indo leh Indopui Pakhatna-a sipai thite hriatrengna ‘lungphun’, metre 42-a sang - India Gate te chu a lema hmuh ringawt a ni ta lo. A tual velah ka hawi ve ta valh valh mai le! Paris khawpuia Arc de Triomphe te nen pawh a lo inang hle. India sipai thi ta, hming hriat lohte thlan – Amar Jawan Jyoti te pawh khan ngaihtuahna an ti thui hle.

India Gate lehlam pang chiaha awm, pindan 350 zet nei, khawvel ram President chenna zawng zawng zinga lian filawr ber – Rashtrapati Bhavan te pawh chu a thlalak en ringawt ang a lo ni lo. Han hawi phei i la, a piah lawk, lung vawm phak maiah chuan kan India ram rorelna Inpui - Parliament House (Sansad Bhavan) chu a lo thu kual pum mai bawk a. Chung in ropui leh a chhehvel thengthaw nuam em em mai te chuan ‘bawk te khawh’ mai te pawh min ti chak rum rum mai.

Engnge kan sawi tak ang le? Kan pu Gandhi-a thlan hmingthang leh a chhehvel mawi em em mai chanchin te, kum 1562-a din Humayan's Tomb ropui tak mai chanchin te, Good Friday leh Holi laia ka chetvelna zawng zawng te, Charmwood village leh hmun dang tlawh thute hril vek dawn i la, hunin mi daih dawn si lo. E khai, a thui pawh a lo thui ta reng reng mai. Thenkhatna chu a tawp ta ni rawh se!